Tarczyca – anatomia i fizjologia
Tarczyca to gruczoł wewnętrznego wydzielania (inaczej zwany dokrewnym), który produkuje hormony regulujące procesy metaboliczne całego organizmu. Leży w okolicach szyi, a dokładniej między grdyką (jabłkiem Adama) a linią obojczyków, nad górnym brzegiem mostka, na przedniej ścianie górnego odcinka tchawicy. Waży od 30 do 60 gram, ale na niektórych etapach życia, zwłaszcza u kobiet, może się powiększać – na przykład w czasie cyklu menstruacyjnego lub ciąży.
Gruczoł zbudowany jest z dwóch bocznych płatów, które łączy wąska cieśń i które leżą między piątą chrząstką tchawicy, chrząstką tarczowatą krtani, podwięzią przedkręgową a pęczkiem naczyniowo-nerwowym szyjnym. Czasem podczas życia płodowego dochodzi do powstania dodatkowego, trzeciego płata gruczołu, który zwany jest piramidowym. Leży on po lewej stronie tarczycy, przy czym jego górny koniec sięga wyżej cieśni organu niż boczne płaty. Wszystkie te struktury znajdują się pod warstwą mięśni podgnykowych, a całą tarczycę okrywa torebka łącznotkankowa zbudowana z dwóch warstw tkanki. Wewnętrzną część torebki stanowią łącznotkankowe beleczki, które tworząc zrąb narządu, wnikają do jego miąższu. Warstwa zewnętrzna zwana podwięzią tarczową, przybiera postać blaszki, która okrywa także przytarczyce. Krew dopływa i odpływa z tarczycy drogą naczyń krwionośnych. Na krążenie tętnicze składają się trzy główne tętnice: tarczowa górna, dolna i najniższa, a na krążenie żylne trzy żyły: tarczowa górna, dolna i najniższa. Gruczoł unerwiony jest nerwami tarczowymi górnymi, środkowymi, dolnymi. Przebiegają przez niego także sploty tarczowe górne i sploty tarczowe dolne.
Czynność wydzielnicza tarczycy, nazywana eutyreozą, regulowana jest przez układ podwzgórze-przysadka. Pracuje on na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Gruczoł przysadki wydziela tzw. tyreoliberynę (TRH), która pobudza go do wytworzenia kolejnego hormonu, jakim jest hormon tyreotropowy (TSH). TSH bezpośrednio wpływa na funkcje wydzielnicze tarczycy, która pod jego wpływem produkuje trijodotyroninę i tyroksynę (T3 i T4). Kiedy stężenie tych dwóch ostatnich jest w organizmie optymalne, zablokowane zostaje wydzielanie TSH. Równowaga wydzielania opisanych związków zależy od układu współczulnego. Zakończenia nerwów tworzących ten układ znajdują się w pęcherzykach miąższu tarczycy.
Miąższ tarczycy budują pęcherzyki z nabłonka. Może być to albo jednowarstwowy nabłonek płaski, który nie wydziela hormonów, ponieważ jest formą spoczynkową, albo jednowarstwowy nabłonek sześcienny, który z kolei stanowi formę aktywną i podejmuje prace wydzielnicze. Pęcherzyki przybierają wielkość od 20 do 900 µm. Możliwość zmiany rozmiaru pęcherzyka wynika z faktu, że tarczyca ma zdolność magazynowania produkowanych przez siebie związków w postaci żelu. Jeśli dojdzie do nagromadzenia dużej jego ilości, ucisk powiększonego gruczołu na okoliczne tkanki jest sygnałem dla przysadki mózgowej do zaprzestania produkcji tyreoliberyny i hormonu tyreotropowego. Dzieje się tak, ponieważ tarczyca zawsze jako pierwsze uwalnia zmagazynowane związki.
Gruczoł tarczowy wydziela:
- tyroksynę (T4), która pobudza oddychanie komórkowe i odpowiada za procesy metaboliczne, takie jak rozpad tłuszczów do kwasów tłuszczowych i glicerolu, wchłanianie glukozy z układu pokarmowego i spalanie jej w komórkach ustroju. Tyroksyna reguluje poza tym wydzielanie oraz działanie hormonów wzrostu i hormonów płciowych, ma znaczący wpływ na prawidłową pracę narządów rodnych, utrzymanie ciąży, laktację i wzrost młodego organizmu. Jej niedobór prowadzi do niedoczynności tarczycy, która charakteryzuje się obniżeniem metabolizmu, zmniejszeniem aktywności psychomotorycznej i obrzękiem śluzowatym, w wyniku gromadzenia się w tkance podskórnej glikozoaminoglikanów. Natomiast nadmiar tyroksyny może wywołać nadczynność tarczycy i być spowodowany przez chorobę Gravesa-Basedowa, która charakteryzuje się nadpobudliwością, nerwowością, męczliwością mięśni i wytrzeszczem;
- trijodotyroninę (T3), która reguluje pracę ośrodkowego układu nerwowego, jest odpowiedzialna także za wzrost organizmu. Hormon ten powstaje przez odjodowanie tyroksyny;
- kalcytoninę, która wpływa na prawidłowe wartości gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu, obniżając stężenie wapnia i zwiększając stężenie fosforanów w osoczu krwi, hamuje działanie osteoklastów, które rozpuszczają tkankę kostną i hamuje resorpcję wapnia i fosforanów przez odpowiednie struktury nerkowe, dzięki czemu nasila ich wydalanie wraz z moczem;
- somatostatynę, która hamuje wydzielanie insuliny przez komórki ß trzustki oraz hormonu wzrostu przez przysadkę mózgową. Somatostatyna nie jest wydzielana wyłącznie przez tarczycę, produkuje ją także ośrodkowy układ nerwowy, komórki D błony śluzowej przewodu pokarmowego, komórki delta trzustki i łożysko;
- serotoninę, która jest jednym z neuroprzekaźników w układzie nerwowym i pokarmowym, wpływa na aktywność dobową człowieka, reguluje sen, aktywność seksualną i apetyt. Jej niedobór prowadzić może do bezsenności oraz stanów depresyjnych.
Od prawidłowego stężenia opisanych hormonów zależy rozwój i czynność centralnego i obwodowego układu nerwowego, odpowiedni metabolizm białek, tłuszczów, węglowodanów, produkcja ciepła, rozwój i dojrzewanie układu kostnego, prawidłowy bilans gospodarki wapniowo-fosforanowej, zachowany bilans wodny i regulacja siły mięśniowej.
Komentarze czytelników
Menu boczne
Opracowanie merytoryczne
